Ziołomiody
Warto przemyśleć temat tym bardziej jeśli w gospodarce pasiecznej
mamy okresy bezpożyteczne dla pszczół.
Produkty te mogą znaleźć zastosowanie w terapii lub profilaktyce różnych schorzeń. Szczególnie cenny pod tym względem wydaje się ziołomiód brokułowy. Zawiera on sulforafan - związek odpowiedzialny za aktywację enzymów usuwających wolne rodniki z komórek. Dowiedziono jego skuteczności w zapobieganiu nowotworom płuc, sutka i prostaty. Największe stężenia sulforafanu występują u roślin warzywnych z rodziny kapustowatych Brassicaceae. Związek ten jest obecny jako nieaktywny glukozynolan. Aktywacja przebiega przy udziale enzymu mirozynazy, będącego składnikiem komórek roślinnych. Poziom sulforafanu w pożywce dla pszczół wynosił 1,3 uM, natomiast w otrzymanym ziołomiodzie - 1,2 uM. Wynika z tego, że pszczoły potraktowały pożywkę brokułową jako wziątek i wyprodukowały z niej ziołomiód. Okazuje się on przydatny do profilaktycznej suplementacji diety, a dzięki walorom smakowym jest chętnie spożywany.
Prof. zw. dr hab. n. biol. Krzysztof Jędrzejko jest kierownikiem Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa na Wydziale Farmaceutycznym z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Autor oraz współautor licznych opracowań botanicznych, zielarsko - farmaceutycznych i medycznych. Dorobek naukowy obejmuje łącznie 375 pozycji. Wyróżniony licznymi nagrodami naukowymi i dydaktycznymi - zarówno uczelnianymi, jak i ministerialnymi.
Mgr farm. Jacek Malcher jest absolwentem Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego UM w Katowicach (2007). Planuje studia doktoranckie z dziedziny roślin leczniczych i leku naturalnego w Katedrze i Zakładzie Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa na tej uczelni.
adres tego artykułu: http://www.panacea.pl/articles.php?id=2211
Znamy kilka sposobów przygotowywania pożywki ziołowej dla pszczół. Jedna z nich polega na wprowadzeniu materiału roślinnego (wyciągu lub soku ze świeżych roślin) do roztworu miodu naturalnego. Pozostałe metody opierają się na dodawaniu do roztworu cukru buraczanego wyciągów wodnych lub etanolowych z wysuszonych surowców zielarskich, naparów lub odwarów otrzymanych z wysuszonych i świeżych surowców zielarskich, a także soku wyciśniętego ze świeżych roślin leczniczych.
Końcowe stężenie cukru w przygotowanych do podkarmiania pszczół pożywkach ziołowych wynosi zazwyczaj 66%, ponieważ taka koncentracja cukru w pożywce zabezpiecza ją przed rozwojem drobnoustrojów (przed procesem fermentacji). Stężenie wyciągów, naparów lub odwarów w pożywce ziołowej waha się od 3 do 5%, natomiast zawartość soku ze świeżych roślin wynosi zwykle 12%. Dokładne dane stanowią jednak tajemnice technologiczne producentów. Na 1 kg pszczół powinno się podawać od 1,5 do 2 l pożywki ziołowej, co zabezpiecza wypełnienie ziołomiodem od 50 do 70% powierzchni plastrów pszczelich, po czym ziołomiód pobiera się z ula po okresie 5-6 dni.
Po pobraniu pożywki ziołowej z podkarmiaczki, pszczoły traktują ją podobnie jak nektar lub spadź, tj. wprowadzają do wola miodowego, dodają pochodzącą z gruczołów ślinowych inwertazę, która powoduje hydrolizę cukru (sacharozy) do glukozy i fruktozy oraz inne enzymy, a następnie składają w komórkach plastra. Po zagęszczeniu i zamknięciu wieczkiem woskowym, ziołomiód gotowy jest do wybrania z ula.
Przy opracowywaniu powyższego tekstu korzystano z publikacji Kalinowskiego (1), Regionalnego Zrzeszenia Pszczelarzy „Apipol” (2), Tombachera (3) oraz Czaplickiego (4, 5).
SKŁAD CHEMICZNY
Podstawowy skład chemiczny ziołomiodów i miodów naturalnych (nektarowych i spadziowych) jest identyczny. Dotyczy to zawartości wody, węglowodanów, kwasów, związków azotowych i enzymów (4). Jako przykład mogą służyć wyniki badań składu chemicznego ziołomiodu brokułowego (6), w porównaniu do wymagań normatywnych dla miodów naturalnych (7) (tab. 1). Warto zwrócić uwagę na sacharozę. Jej zawartość w świeżo odwirowanych ziołomiodach może dochodzić nawet do 18%, jednak po 5-6 tygodniach składowania obniża się ona do 2-5 % na skutek działania obecnej w tym produkcie inwertazy (8).
Tabela 1. Porównanie podstawowego składu chemicznego
ziołomiodu brokułowego z wymaganiami normatywnymi
dla miodów naturalnych (6 i 7).
ziołomiodu brokułowego z wymaganiami normatywnymi
dla miodów naturalnych (6 i 7).
| Składniki produktu | Zawartość składników | |
| ziołomiód brokułowy | miody naturalne | |
| Woda (%) Glukoza i fruktoza (%) Sacharoza (%) | 18,1 65,0 3,5 | < 20,0 > 60,0 < 5,0 |
Jedną z grup składników, które wyraźnie odróżniają ziołomiody od miodów naturalnych, są biopierwiastki. Zawartość makro- i mikroelementów w ziołomiodach jest wielokrotnie wyższa niż w miodach naturalnych (8). Dla przykładu zawartość wapnia i magnezu w ziołomiodach była ok. 12 razy wyższa, a miedzi, cynku, żelaza, manganu i niklu ok. 10 razy wyższa niż w miodach naturalnych (tab. 2).
Tabela 2. Zawartość biopierwiastków w ziołomiodach i miodach naturalnych (8).
| Biopierwiastki | Zawartość (mg/kg) | |
| ziołomiody | miody naturalne | |
| Makroelementy Wapń i magnez | 111,3 | 9,6 |
| Mikroelementy Miedź, cynk, żelazo, mangan i nikiel | 11,6 | 1,2 |
Tabela 3. Substancje biologicznie aktywne pochodzenia roślinnego obecne w ziołomiodach (9 i 10).
| Wyciągi z surowców roślinnych dodawane do pożywki cukrowej | Substancje biologiczne aktywne obecne w ziołomiodach |
| Kwiaty, liście i owoce głogu Kwiatostany konwalii Ziele miłka wiosennego Ziele stroiczki Ziele brokułów | witeksyna, 4-ramnozyd witeksyny, 4-rutynozyd, kwercetyna konwalatoksyna cymaryna lobelina sulforafan |
Właściwości Biologiczne
Właściwości biologiczne ziołomiodów są bardziej wyraźnie zaznaczone w porównaniu do miodów. Wynika to z obecności w ziołomiodach większej zawartości substancji biologicznie aktywnych pochodzenia roślinnego. Dowodem na to może być wyższa aktywność antybiotyczna ziołomiodów w porównaniu do miodów naturalnych.
Badania Doleżalowej (11) wskazują, że ziołomiody hamowały badane drobnoustroje w granicach MIC od 68,8 do 125,0 mg/ml (tab. 4). Należy zaznaczyć, że badania autorki obejmowały przedstawicieli bakterii (ziarniaki S. aureus i pałeczki E. coli), jak i grzybów pleśniowych (pędzlaki P. notatum i kropidlaki A. fumigatus), drobnoustrojów chorobotwórczych, w większości opornych na antybiotyki.
Tabela 4. Aktywność antybiotyczna ziołomiodów (11).
| Badane drobnoustroje | Najmniejsze stężenie ziołomiodu hamujące wzrost drobnoustrojów (MIC=mg/ml) |
| Staphylococcus aureus Escherichia coli Penicillium notatum Aspergillus fumigatus | 74,4* 125,0 81,3 68,8 |
| *Średnie z 19 próbek | |
Porównanie aktywności antybiotycznej ziołomiodów i miodów naturalnych z użyciem bakterii S. aureus i E. coliwykazało, że aktywność ziołomiodów w przypadku S. aureus była o ok. 30% wyższa, a w przypadku E. coli o ok. 180% wyższa w porównaniu do aktywności miodów naturalnych (ryc. 1).
Ryc. 1. Porównanie aktywnośći antybiotycznej ziołomiodów i miodów naturalnych (11).
A – Ziołomiody (średnie z 19 prób), B – miody naturalne (średnie z 59 prób).
Powyższe badania wskazują, że ziołomiody w znacznie mniejszych stężeniach hamują rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych w porównaniu do miodów naturalnych, co stwarza możliwości lepszego wykorzystania ich do leczenia chorób górnych dróg oddechowych i dermatologicznych niż w przypadku miodów naturalnych.
Działanie Lecznicze
Dotychczas w kraju wytwarzanych było 14 ziołomiodów, do produkcji których wykorzystywano rośliny lecznicze. Do produktów, które zostały przebadane w warunkach szpitalnych należą ziołomiody: pokrzywowy, sosnowy, rumiankowy, głogowy, aloesowy i brokułowy. Wymienione ziołomiody zostaną omówione szerzej. Natomiast pozostałe ziołomiody, takie jak aroniowy, sosnowy z mleczkiem pszczelim, świerkowy, tymiankowy, z czarnego bzu, sosnowy z lukrecją, miętowy i nagietkowy zostaną opisane tak, jak ujmują to producenci tych produktów w materiałach informacyjnych.
Ziołomiód pokrzywowy
Caban (12) badał wpływ ziołomiodu pokrzywowego na ozdrowieńców po wirusowym zapaleniu wątroby typu B. Proces zdrowienia obserwowano u 17 chorych (6 mężczyzn i 11 kobiet) o średnim wieku 40,2 lat. Ziołomiód podawano po 3 głównych posiłkach w łącznej dawce 60 g przez 15-25 dni. Chorzy spożywali od 900 do 1500 g ziołomiodu.
W 2 i 3 tygodniu spożywania ziołomiodu pokrzywowego u większości chorych zaznaczyła się wyraźna poprawa apetytu oraz ustępowanie nudności. Na przełomie 2 i 3 tygodnia u większości chorych odnotowano spadek poziomu bilirubiny (od 21 do 70%) oraz aktywności transaminazy alaninowej (o ponad 50%). W podsumowaniu autor (11) stwierdza korzystny wpływ ziołomiodu pokrzywowego na proces zdrowienia chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu B. Ziołomiód wzbogacał ubogą dietę chorych o niezbędne węglowodany, a inne substancje w nim zawarte (związki flawonoidowe, biopierwiastki i witaminy) działały leczniczo na chorą tkankę wątrobową. Ziołomiód pokrzywowy był bardzo chętnie spożywany przez chorych i dobrze przez nich tolerowany.
Socha i wsp. (13) zastosowali ziołomiód pokrzywowy w leczeniu złego wchłaniania u dzieci. Badaniami objęto 23 niemowlęta z przewlekłą biegunką w wieku od 2 miesięcy do 1 roku oraz 19 dzieci starszych z zaparciami w wieku 2-14 lat. Pierwsza grupa dzieci otrzymywała ziołomiód pokrzywowy w ilości 1-5 g/100 ml mleka, natomiast druga grupa dzieci otrzymywała ziołomiód pokrzywowy w ilości 5-10 g 2 razy dziennie w zależności od wieku. Leczenie ziołomiodem prowadzono przez 2 tygodnie.
Badania wykazały, że u niemowląt z przewlekłą biegunką obserwowano ustępowanie objawów niedożywienia, a nawet u większości dzieci przyrost masy ciała, a także wyraźne zmniejszenie liczby stolców. Poza tym stwierdzono istotny wzrost poziomu albumin (o 8,2%) w surowicy krwi (tab. 5).
Tabela 5. Ziołomiód pokrzywowy w leczeniu zespołu złego wchłaniania u dzieci (13).
| Wskaźniki biochemiczne w surowicy krwi | Grupy chorych dzieci | |||
| niemowlęta z przewlekłą biegunką | dzieci starsze z zaparciami | |||
| A | B | A | B | |
| Białko całkowite (g/l) Albuminy (g/l) Hemoglobina (g/dl) Krwinki białe (x103) Żelazo (μg/dl) Zdolność wiązania żelaza przez surowicę krwi (μg/dl) Cynk (μg/dl) Magnez (mmol/l) Miedź (μg/dl) | 6,81* 4,15 11,84 4,43 47,0 307,8 85,7 0,96 121,7 | 6,88* 4,49 12,00 4,42 57,1 322,7 85,5 0,99 122,6 | 7,28** 4,51 12,17 4,42 72,9 343,0 85,1 0,89 114,9 | 7,20** 4,03 12,45 4,60 108,4 352,2 92,2 0,91 113,1 |
| A – Przed leczeniem, B – po leczeniu *Średnie z 23 oznaczeń, **średnie z 19 oznaczeń | ||||
U dzieci starszych z zaparciami obserwowano stopniowe normowanie się liczby i poprawę charakteru stolców oraz przyrost masy ciała. W zakresie morfologii krwi odnotowano niewielki wzrost poziomu hemoglobiny (o 2,3%) i krwinek białych (o 4,1%), a także wyraźny wzrost poziomu żelaza w surowicy krwi (o 48,7%) (tab. 5).
Na podstawie przeprowadzonych badań autorzy uznali, że ziołomiód pokrzywowy jest przydatny do leczenia dietetycznego niemowląt z przewlekłymi biegunkami oraz dzieci starszych z zaparciami. Korzystne działanie tego ziołomiodu w zespole złego wchłaniania u dzieci polega na dostarczaniu kalorii pod postacią cukrów prostych (glukoza i fruktoza), a także dobrze przyswajalnego żelaza.
Z materiałów informacyjnych wynika, że ziołomiód pokrzywowy działa łagodnie moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i krwiotwórczo. Zalecany jest także w stanach osłabienia, niedokrwistości, zaburzeniach przemiany materii, nieżytach przewodu pokarmowego, jako środek wspomagający w leczeniu grypy, a także chorób skórnych, zwłaszcza wieku młodzieńczego. Poza tym Sterkowicz (14) podaje, że wskazaniem do stosowania ziołomiodu pokrzywowego jest dna moczanowa, stany zapalne dróg moczowych, kamica moczowa, choroby trzustki oraz przebyte choroby górnych dróg oddechowych.
Ziołomiód sosnowy
Piontek i wsp. (15) przeprowadzili badania szpitalne, których celem była ocena skuteczności ziołomiodu sosnowego w leczeniu zakażeń górnych dróg oddechowych u dzieci. Badaniami objęto 40 dzieci w wieku 5-16 lat hospitalizowanych z powodu zapalenia nosogardła, krtani i oskrzeli. Ziołomiód sosnowy podawano z mlekiem lub wodą w ilości 15-30 g dziennie w zależności od wieku dziecka. Terapię prowadzono przez 2 tygodnie.
Badania wykazały, że u wszystkich dzieci uzyskano dobre efekty terapeutyczne, takie jak normalizacja ciepłoty ciała, ustąpienie kaszlu, kataru, bólu gardła, a także poprawę samopoczucia.
Poprawie uległy również wskaźniki biochemiczne i mikrobiologiczne (tab. 6). Po dwóch tygodniach leczenia u dzieci obniżył się odczyn OB o 51,2%, leukocytoza o 37,5% i liczba drobnoustrojów chorobotwórczych wyizolowanych z gardła o 90,3%.
Tabela 6. Ziołomiód sosnowy w leczeniu zakażeń górnych dróg oddechowych u dzieci (14).
| Wskaźniki biochemiczne i mikrobiologiczne | Wartości liczbowe | |
| przed leczeniem | po leczeniu | |
| Odczyn OB (mm) Krwinki czerwone (x106) Hemoglobina (g/dl) Krwinki białe (x103) Limfocyty (%) Białko całkowite (g/l) Albuminy (g/l) Liczba drobnoustrojów chorobotwórczych wyizolowanych z gardła | 20,9* 4,67 12,64 10,04 45,2 73,1 47,6 31 | 10,2* 4,74 12,79 6,27 47,9 74,2 48,0 3 |
| *Średnie z 40 oznaczeń | ||
Na tej podstawie autorzy cytowanej publikacji (15) stwierdzili, że ziołomiód sosnowy działa korzystnie w zakażeniach górnych dróg oddechowych u dzieci. Poza tym pod względem smakowym wszystkie dzieci dobrze tolerowały ten produkt pszczeli. Nie obserwowano również żadnych objawów nietolerancji pod postacią bólów brzucha, nudności, wymiotów czy biegunek.
Sterkowicz (16) przypisuje ziołomiodowi sosnowemu działanie upłynniające wydzielinę oskrzelową, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe oraz ułatwiające ewakuację wydzieliny oskrzelowej z układu oddechowego. Ponadto ziołomiód sosnowy ma słabe działanie moczopędne i odkażające drogi moczowe, a także działanie żółciopędne i rozkurczające drogi żółciowe.
Ziołomiód rumiankowy
Według Sterkowicza (17) ziołomiód rumiankowy może być stosowany w zaburzeniach perystaltyki jelit. Skutecznie zapobiega wzdęciom, szczególnie na tle istniejących skurczów jelitowych. Można go uznać za lek wiatropędny. Jest szczególnie przydatny w łagodzeniu bolesnych kolek jelitowych u niemowląt karmionych sztucznie, a także w zaburzeniach trawiennych na tle nerwicowym u dzieci starszych.
Ziołomiód rumiankowy może być przydatny w regulacji trawienia i łagodzeniu zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego u kobiet w ciąży. Pomocniczo może być stosowany w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz we wrzodziejącym zapaleniu jelit.
Caban (12) wykazał przydatność ziołomiodu rumiankowego w leczeniu skutków wirusowego zapalenia wątroby typu B. Przyspieszał on wyraźnie proces normalizacji funkcji wątroby u ozdrowieńców.
Materiały informacyjne dotyczące tego ziołomiodu wskazują, że poleca się go przy grypie, zapaleniu migdałków podniebiennych (anginie), zapaleniu gardła , krtani i jamy ustnej. Można go stosować do płukania gardła i jamy ustnej, zwłaszcza u dzieci, a także do okładów w uszkodzeniu naskórka i owrzodzeniach skóry. Ponadto można go używać jako dodatek do kąpieli leczniczych, maseczek kosmetycznych i jako składnik odżywczych płukanek do włosów.
Ziołomiód głogowy
Caban i wsp. (18) podawali ziołomiód głogowy chorym po usunięciu pęcherzyka żółciowego. Ziołomiód podawano 16 chorym (11 kobiet i 5 mężczyzn) w ilości 60 g dziennie przez 25 dni. W tym czasie każdy chory spożywał 1,5 kg ziołomiodu głogowego.
Badania wykazały, że ziołomiód głogowy wyraźnie poprawiał apetyt u chorych. Po leczeniu stwierdzono u nich przyrost masy ciała (średnio o 1,2 kg) oraz obniżenie poziomu aminotransferazy alaninowej (o 20,1%) (tab. 7). Należy dodać, że ziołomiód był chętnie spożywany przez chorych i nie powodował żadnych efektów ubocznych.
Tabela 7. Wpływ ziołomiodu głogowego na zdrowienie
chorych po usunięciu pęcherzyka żółciowego (18).
| Wskaźniki biologiczne | Wartości liczbowe | |
| przed leczeniem | po leczeniu | |
| Masa ciała (kg) Bilirubina (μmol/l) Aminotransferaza alaninowa (U/l) Krwinki białe (x103) | 63,9* 11,9 20,9 6,1 | 65,1* 11,7 16,7 6,1 |
| *Średnie z 16 oznaczeń | ||
W tym kontekście autorzy badań (18) uznali, że podawanie ziołomiodu głogowego chorym po chirurgicznym usunięciu pęcherzyka żółciowego jest bardzo wskazane.
Sterkowicz (19) zwraca uwagę, że ziołomiód głogowy może być stosowany jako uzupełnienie podstawowego leczenia zaburzeń mięśnia sercowego na tle metabolicznym, dolegliwości procesu przekwitania, chorób prostaty, niewydolności mięśnia sercowego, w nadciśnieniu tętniczym, w upośledzonym krążeniu mózgowym i stwardnieniu rozsianym. Korzystne jest podawanie ziołomiodu głogowego ludziom w podeszłym wieku. Istotną cechą ziołomiodu głogowego jest jego łagodne i powolne działanie oraz brak jakichkolwiek działań ubocznych.
Ziołomiód aloesowy
Sterkowicz (20) podaje, że ziołomiód aloesowy znalazł zastosowanie przede wszystkim jako środek przeczyszczający, przeznaczony głównie dla osób w starszym wieku i otyłych, cierpiących na atonię jelit i zaparcia nawykowe. Przyjmuje się, że czas potrzebny do wywołania efektu przeczyszczającego wynosi od 8 do 12 godzin. Dlatego celowe jest podawanie ziołomiodu aloesowego przed snem.
Przeciwwskazaniem do stosowania ziołomiodu aloesowego jest miesiączka, ciąża oraz stany zapalne jelita grubego.
Ziołomiód aloesowy wykazuje ponadto działanie żółciopędne i immunoregulujące.
Ziołomiód brokułowy
Sterkowicz i wsp. (6) oraz Świderski i wsp. (10) opisali ziołomiód brokułowy, który w swoim składzie zawiera sulforafan (ryc. 2), substancję o działaniu przeciwnowotworowym. Udowodniono, że zapobiega ona chorobom nowotworowym płuc, sutka, wątroby i gruczołu krokowego. Pod wpływem sulforafanu dochodzi do aktywacji enzymów odpowiedzialnych za usuwanie wolnych rodników z komórek i tkanek organizmu ludzkiego. Stwierdzono, że zawartość sulforafanu w ziołomiodzie brokułowym wynosi 1,2 μmol/l (165 μg/kg) (10). Otrzymano w ten sposób produkt zawierający substancję o potencjalnej roli w zapobieganiu chorobom nowotworowym (sulforafan).
Ryc. 2. Wzór chemiczny sulforafanu.
Inne ziołomiody
Działanie lecznicze pozostałych ziołomiodów kształtuje się następująco:
– aroniowy – wspomaga leczenie nadciśnienia tętniczego, niewydolności krążenia i anemii,
– sosnowy z mleczkiem pszczelim – pobudza procesy życiowe organizmu, wzmacnia i poprawia samopoczucie,
– świerkowy – zapobiega stanom zapalnym przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych (gardła, krtani),
– tymiankowy – pomocny w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych oraz stanów po operacjach usunięcia woreczka żółciowego,
– z czarnego bzu – poprawia przemianę materii, działa łagodnie moczopędnie, odtruwająco i napotnie,
– sosnowy z lukrecją – wspomaga leczenie chorób górnych dróg oddechowych, stanów zapalnych przewodu pokarmowego, w tym wrzodów żołądka i dwunastnicy,
– miętowy – wzmaga wydzielanie gruczołów przewodu pokarmowego, pobudza trawienie, pomocny w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego,
– nagietkowy – łagodzi stany skurczowe i zapalne przewodu pokarmowego, pomocny w leczeniu choroby wrzodowej żołądka.
PREPARATY FARMACEUTYCZNE
Z UDZIAŁEM ZIOŁOMIODÓW
Warto wspomnieć, że ziołomiody są od wielu lat podstawowymi składnikami syropów leczniczych. Ziołomiód sosnowy wchodzi w skład syropów Apitussic, Apipulmol i PiniHelix. Ziołomiody są także składnikami dietetycznych środków spożywczych. Ziołomiód głogowy jest składnikiem preparatu Apistimul Crataegi, ziołomiód pokrzywowy preparatu Apistimul Urticae, a ziołomiód brzozowy wchodzi w skład preparatu Betulamel.
PODSUMOWANIE
Ziołomiody są produktami wytwarzanymi przez pszczoły z pożywki cukrowej wzbogaconej w wyciągi lub soki otrzymane z roślin leczniczych. Ich skład chemiczny różni je od miodów naturalnych. Zawierają nieco wyższą ilość sacharozy, znacznie wyższą zawartość biopierwiastków oraz obecność substancji biologicznie aktywnych charakterystycznych dla roślin leczniczych, które dodawane są do pożywki cukrowej. Odznaczają się one ponadto wyższą aktywnością biologiczną i silniejszym działaniem leczniczym w porównaniu do miodów naturalnych.
Do ziołomiodów przebadanych w warunkach szpitalnych należy zaliczyć ziołomiód pokrzywowy (stosowany do leczenia ozdrowieńców po wirusowym zapaleniu wątroby typu B i zespołu złego wchłaniania u dzieci), ziołomiód sosnowy (stosowany do leczenia zakażeń górnych dróg oddechowych u dzieci), ziołomiód rumiankowy (stosowany w zaburzeniach perystaltyki jelit), ziołomiód głogowy (stosowany u chorych po usunięciu pęcherzyka żółciowego), ziołomiód aloesowy (stosowany w charakterze środka przeczyszczającego) i ziołomiód brokułowy (stosowany w zapobieganiu chorobom nowotworowym).
źródło: www.czytelniamedyczna.pl/
ZE ŚCIĘTYCH pędów odrywamy podgniłe, podeschnięte lub ze zmianami chorobowymi listki. Oczyszczone w ten sposób łodyżki składamy w wiązki, które następnie myjemy pod bieżącą, czystą wodą. Opłukane z kurzu, pyłów, drobin piasku i owadzich oprzędów otrząsamy z wody i rozkładamy na podłodze lub na blacie stołu w ocienionym, przewiewnym pomieszczeniu. Po odparowaniu resztek wody mieszczeniu. Po odparowaniu resztek wody tniemy nożem, sekatorem lub tasakiem na kawałki kilkucentymetrowej długości. Tak uzyskaną krajankę mielimy na maszynce do mięsa. Im jest drobniejsza i zawiera więcej pociętych liści, tym łatwiej poddaje się mieleniu i zmienia się w bardziej soczystą papkę.
Oddzielenie z niej soku można osiągnąć przez wyciskanie na prasie lub na mechanicznej wyciskarce do soku ze śrubą ślimakową. Wyciskarki takie pełniące funkcję przystawek do maszynek do mielenia mięsa produkuje firma Zelmer. Zarówno czynność mielenia pokrzywowej sieczki, jak i wyciskania soku ze zmielonej papki wykonuję na takiej właśnie maszynce. Pszczelarze, wytwarzający ziołomiody w większych ilościach, do mielenia krajanki pokrzywowej używają profesjonalnych maszynek do mielenia mięsa (tzw. wilków), a sok wyciskają na prasach mechanicznych lub hydraulicznych.
Ponieważ zasadniczy składnik pożywki ziołomiodowej, czyli sok, pozyskujemy wiosną, a jego przerób na ziołomiód odbywa się na przełomie sierpnia i września, należy go zakonserwować i przetrzymać do momentu podania pszczołom. Do konserwacji najlepiej użyć cukru. Do garnka napełnionego dokładnie odmierzoną porcją soku wsypujemy w stosunku wagowym: 2 części cukru na l część soku. Podgrzewając tę mieszaninę aż do całkowitego rozpuszczenia się cukru, uzyskujemy syrop, który powinien być rozlany do sterylnie czystych naczyń szklanych. Następnie hermetycznie je zamykamy, a na każdy słoik naklejamy kartkę z informacją, co to za syrop i kiedy go wykonano. Naczynia takie należy składować w ciemnych pomieszczeniach piwnicznych, w temperaturze poniżej 150C. Zakonserwowany syrop powinien być zużyty w tym samym sezonie pasiecznym. Soki przewidziane do wykorzystania w terminie późniejszym należy poddać dodatkowej sterylizacji w temperaturze 800C trwającej l godzinę. Aby z tak zakonserwowanego soku otrzymać 100 kilogramów pożywki, należy zmieszać 36 kg (26,4 l) soku, 42 kg cukru i 22 l wody. Mieszaninę tę należy podgrzać aż do otrzymania jednorodnej, płynnej pożywki o łącznej objętości 73,6 l. Można ją przetrzymać w polietylenowych beczkach dopuszczonych do kontaktu z produktami spożywczymi lub metalowych bańkach, jakie stosujemy do przechowywania miodów.
Pożywkę z soku pokrzywy charakteryzuje ta nieprzyjemna właściwość, że ma ona ciemnozielone zabarwienie i pozostawia ciemne plamy na powierzchni naczyń bezpośrednio stykających się z nią. Można temu przeciwdziałać, wkładając do wnętrza beczek czy baniek foliowe worki z tworzyw sztucznych dopuszczonych do kontaktu z żywnością. Takie worki po opróżnieniu pojemników z pożywek usuwa się, a wnętrza beczek pozostają czyste i niezabarwione.
Ze 100 kilogramów pożywki podanej dwóm rodzinom pszczelim można otrzymać około 40 kilogramów ziołomiodu. Będzie on zawsze mieszaniną przerobionej pożywki, a więc ziołomiodu, i miodu naturalnego (nektarowego lub spadziowego) zebranego przez pszczoły lotne z roślin rosnących w pobliżu pasieki. Im mniej będzie w okolicy takich źródeł nektaru i spadzi, tym czystszy będzie wyprodukowany ziołomiód.
Nie wszyscy pszczelarze wiedzą o tym, że w ulach najszybciej dojrzewają miody wytwarzane z nakropów zawierających 40-42% stężenia cukrów, wtedy bowiem najszybciej przebiegają procesy enzymatycznego rozkładu wielocukrów na cukry prostsze. Dlatego pożywkę ziołomiodową zawierającą 66% sacharozy wlewamy do podkarmiaczek po rozcieńczeniu wodą w stosunku objętościowym 2:1. Słoiki napełniamy pożywką do 2/3 ich pojemności, dopełniamy wodą, dokładnie mieszamy, zamykamy nakrętkami, przewracamy do góry dnem i wstawiamy w gniazda płyty podkarmiaczkowej. Jeśli w słoikach nie tworzą się bańki powietrza oznacza to, że układ jest szczelny i sprawny.
Do produkcji ziołomiodów ze względów konstrukcyjnych i użytkowych szczególnie przydatne są styropianowe ule wielokorpusowe firmy "Łysoń".Z oferowanego przez firmę zestawu podkarmiaczek preferuję słoikowe, wkładane do gniazd po- podkarmiaczek preferuję słoikowe, wkładane do gniazd powałek posiadających 5 otworów. Wstawiane w nie szklane słoiki są bowiem łatwe do mycia, utrzymania i kontrolowania stanu czystości oraz wygodne w ocenianiu szybkości pobierania pożywek przez pszczoły.
POŻYWKA WYKONANA
Z NAPARU Z SOKU
wapń (Ca) nie badano 97,67
magnez (Mg) 1,36 42,97
cynk (Zn) 1,2 1,55
miedź (Cu) 0,45 0,4
żelazo (Fe) 0,15 8,9
Wytwarzania ziołomiodów zacząłem się uczyć w 1986 roku. Drewniano-styropianowe ule wielokorpusowe własnej konstrukcji, o ramce wielkopolskiej wyposażyłem w powałki posiadające po 9 otowrów. Zainstalowałem w nich pierścienie oraz sitko-pajączki (w katalogu numery 3050 i 3051) i w tak uzbrojone otwory powałek po każdorazowym karmieniu pożywką pszczół wstawiałem po 9 słoików o pojemności 0,9 l. Każdy zamykany był plastikową nakrętką, w której wykonano 12 lub 16 otworków o średnicy 2 mm. Przez te otwory pszczoły wybierały pożywkę.
Zastosowany system wypływu pożywki z dolnej strefy słoika nie przerywał procesu wybierania przez pszczoły pożywki nawet wtedy, gdy zaczynała ona fermentować i wydzielać niemiłe dla pszczół zapachy. Wydzielane gazy zbierały się bowiem nad cieczą, pod dnem słoika, nie odstraszając swym zapachem pracujących pszczół. Myślę, że w podobny sposób przebiegałoby karmienie pożywką poddaną w pojemniku wiaderkowym, jaki oferują obecnie producenci krajowi. Zaletą karmienia słoikowego jest to, że pożywka wypływa przez wiele otworów nakrętek słoików równomiernie rozstawionych na całej powierzchni powałki ula. Tego nie zapewnia podkarmiaczka wiaderkowa. Natomiast w podkarmiaczkach skrzynkowych przy fermentacji gazy wylatują do przestrzeni podkarmiaczki, przez którą wchodzą pszczoły w celu pobrania pożywki. To je odstrasza, ponadto utrzymanie higieny w drewnianej, zamkniętej przestrzeni skrzynkowego pojemnika nie jest łatwe.
Plastikowe nakrętki do słoików są wytwarzane z elastycznego, miękkiego polietylenu, gwarantującego szczelne przyleganie ich do krawędzi słoika. Otworki wylewowe należy wykonać samemu. Gdy zależy nam na szybkim skarmianiu pożywki, zwiększamy ilość otworków oraz ich średnicę. Podobnym systemem realizuję w swojej pasiece karmienie pobudzające do czerwienia jesiennego. Wstawiam do ula tylko 3 słoiki zalane syropem cukrowym, zamykając je nakrętkami tylko z czteroma otworkami. Zapewnia to podawanie karmy w małych ilościach i w dłuższym okresie, bo wydłuża się czas wybierania poddanej porcji syropu. Natomiast, gdy przechodzę już do jesiennego etapu karmienia zalewowego, zwiększam ilość słoików i zmieniam nakrętki na posiadające większą ilość otworków.
Przy produkcji ziołomiodów należy zawsze pamiętać, że ich bioaktywność chemiczna jest większa od obserwowanej u miodów. Dlatego nie wolno odbierać z miodni produktu niedojrzałego. Odbioru ziołomiodu dokonuję po tygodniu od zakończenia ostatniego karmienia, czyli wybrania przez pszczoły ostatniej porcji pożywki. Wybrany z ula ziołomiód zlewam w całości do jednego pojemnika i dokładnie mieszam. Po odstaniu klarującym produkt wolny już od drobin wosku i innych wtrąceń rozlewam do słoików i szczelnie zamykam. Przy produkcji ziołomiodów należy zawsze pamiętać, że ich bioaktywność chemiczna jest większa od obserwowanej u miodów. Dlatego nie wolno odbierać z miodni produktu niedojrzałego. Odbioru ziołomiodu dokonuję po tygodniu od zakończenia ostatniego karmienia, czyli wybrania przez pszczoły ostatniej porcji pożywki. Wybrany z ula ziołomiód zlewam w całości do jednego pojemnika i dokładnie mieszam. Po odstaniu klarującym produkt wolny już od drobin wosku i innych wtrąceń rozlewam do słoików i szczelnie zamykam.
Przy wytwarzaniu ziołomiodów w każdej nietypowej sytuacji należy myśleć krytycznie oraz dokładnie analizować i właściwie oceniać zaobserwowane zjawiska. Jeśli na przykład na początku podawania pożywki jej tempo przerabiania jest małe, może to świadczyć, że pszczoły nie akceptują jej. Pożywka może im się wydawać zbyt esencjonalna. Wtedy robimy próbę rozcieńczenia jej wodą i obserwujemy dalsze zachowanie się pszczół. Niedomyte naczynia podkarmiaczkowe lub pojemniki mogą być źródłami wprowadzenia do pożywki obcych zapachów działających jak repelenty. To odstrasza pszczoły. Gdy powolne wybieranie pożywki pojawia się w końcowym etapie wytwarzania ziołomiodu należy sprawdzić, czy w miodni są jeszcze plastry z niezapełnioną ziołomiodem woszczyną. Gdy pszczoły wolno sklepią napełnione już ramki warto sprawdzić i poprawić wentylację ula lub wybrać plastry niedosklepione, a w ich miejsce wstawić ramki z woszczyną odbudowaną, ale jeszcze wolną od miodu.
Może się zdarzyć, że pożywkę pokrzywową musimy przygotować nie wiosną, lecz latem, już po przekwitnięciu pokrzyw. Szukamy wtedy miejsca, gdzie rosną dorodne pokrzywy, następnie ścinamy przekwitnięte pędy i czekamy aż odrosną nowe. Wtedy kosimy je i pozyskujemy sok wcześniej opisanym sposobem, ale zmieniamy końcowe czynności przygotowania pożywki.
Po odciśnięciu soku nie konserwujemy go cukrem, lecz sporządzamy pożywkę według następującej receptury:
12 l soku mieszamy z 66 kg cukru i 22 l wody
Do 40-litrowego garnka wlewamy wodę i, podgrzewając ją, doprowadzamy do wrzenia.
Wrzucamy do niej wszystkie wytłoki uzyskane z papki użytej do wyciśnięcia 12 l soku.
Rozdrabniamy je i mieszamy, ciągle podgrzewając, aż do powtórnego zagotowania się wody. Następnie przykrywamy garnek pokrywą, otulamy kocami lub poduszkami i pozostawiamy aż do ostygnięcia. Uzyskany z wytłoków napar odcedzamy na gęstym sicie, mokre wytłoki powtórnie wyciskamy, a uzyskany płyn wykorzystujemy do sporządzenia pożywki. Ubytki naparu uzupełniamy wodą w takiej ilości, by otrzymać 22 litry cieczy, niezbędne do sporządzenia pożywki. Wykonujemy ją mieszając ze sobą wszystkie składniki podane w recepturze, pamiętając, by przy podgrzewaniu na płycie kuchenki uzyskać całkowite rozpuszczenie się cukru. Uzyskaną pożywkę składujemy w beczkach lub innych pojemnikach.
Pierwsze ziołomiody w Polsce były wytwarzane przez pszczelarzy współpracujących z firmą "Marbet", a później ze Zrzeszeniem Pszczelarzy "Apipol" w Krakowie. Otrzymywali oni pożywki przygotowywane z ekstraktu pokrzyw suchych. Po ich przerobieniu przez pszczoły ziołomiód dostarczali zleceniodawcy, który konfekcjonował go i sprzedawał odbiorcom - hurtowniom i sklepom. Ponieważ ciekawiło mnie, który ziołomiód ma lepsze właściwości lecznicze - uzyskany z naparu pokrzyw wysuszonych czy ze świeżego soku, poddałem badaniom laboratoryjnym ziołomiód uzyskany opisanym w artykule sposobem, a otrzymane wyniki porównałem z badaniami ziołomiodu apipolowskiego. Są one zestawione w tabeli.
W badaniach ziołomiodu apipolowskiego nie określono zawartości wapnia, mimo że jest on głównym mikroelementem tego produktu. Pozostałe mikroelementy, z wyjątkiem miedzi, miały wskaźniki wyższe, szczególnie magnez i żelazo. Wniosek nasuwał się jeden - pożywki ze świeżych soków dają produkty lepsze. Takich badań powinno być więcej, a pomiary powinno się wykonywać na tej samej aparaturze i na pokrzywie pozyskanej z tego samego terenu.
W Warszawie już od 45 lat działa Dyskusyjny Klub Pszczelarzy, który między innymi zorganizował grupę pszczelarzy zainteresowanych produkcją ziołomiodów i miodów owocowych najwyższej jakości. Chcemy zająć się takimi badaniami, by wypracować najlepsze technologie wyrobu ziołomiodów. Zapraszamy do współpracy wszystkich pszczelarze o podobnych zainteresowaniach. W „Kalendarzach Pszczelarskich” Bartnika Sądeckiego znajdziecie koledzy adresy kontaktowe.
Dr inż. Janusz Czaplicki
prezez Dyskusyjnego Klubu Pszczelarzy Warszawskich
Robimy ziołomiód z pokrzywy
W połowie maja, gdy na pędach pokrzyw pojawią się pierwsze kwiatostany, jeszcze przed ich rozwinięciem należy pokrzywę skosić i przygotować do pozyskania z niej soku. W tym okresie ma on najbogatszy i najkorzystniejszy ze względów leczniczych skład chemiczny.ZE ŚCIĘTYCH pędów odrywamy podgniłe, podeschnięte lub ze zmianami chorobowymi listki. Oczyszczone w ten sposób łodyżki składamy w wiązki, które następnie myjemy pod bieżącą, czystą wodą. Opłukane z kurzu, pyłów, drobin piasku i owadzich oprzędów otrząsamy z wody i rozkładamy na podłodze lub na blacie stołu w ocienionym, przewiewnym pomieszczeniu. Po odparowaniu resztek wody mieszczeniu. Po odparowaniu resztek wody tniemy nożem, sekatorem lub tasakiem na kawałki kilkucentymetrowej długości. Tak uzyskaną krajankę mielimy na maszynce do mięsa. Im jest drobniejsza i zawiera więcej pociętych liści, tym łatwiej poddaje się mieleniu i zmienia się w bardziej soczystą papkę.
Oddzielenie z niej soku można osiągnąć przez wyciskanie na prasie lub na mechanicznej wyciskarce do soku ze śrubą ślimakową. Wyciskarki takie pełniące funkcję przystawek do maszynek do mielenia mięsa produkuje firma Zelmer. Zarówno czynność mielenia pokrzywowej sieczki, jak i wyciskania soku ze zmielonej papki wykonuję na takiej właśnie maszynce. Pszczelarze, wytwarzający ziołomiody w większych ilościach, do mielenia krajanki pokrzywowej używają profesjonalnych maszynek do mielenia mięsa (tzw. wilków), a sok wyciskają na prasach mechanicznych lub hydraulicznych.
Ponieważ zasadniczy składnik pożywki ziołomiodowej, czyli sok, pozyskujemy wiosną, a jego przerób na ziołomiód odbywa się na przełomie sierpnia i września, należy go zakonserwować i przetrzymać do momentu podania pszczołom. Do konserwacji najlepiej użyć cukru. Do garnka napełnionego dokładnie odmierzoną porcją soku wsypujemy w stosunku wagowym: 2 części cukru na l część soku. Podgrzewając tę mieszaninę aż do całkowitego rozpuszczenia się cukru, uzyskujemy syrop, który powinien być rozlany do sterylnie czystych naczyń szklanych. Następnie hermetycznie je zamykamy, a na każdy słoik naklejamy kartkę z informacją, co to za syrop i kiedy go wykonano. Naczynia takie należy składować w ciemnych pomieszczeniach piwnicznych, w temperaturze poniżej 150C. Zakonserwowany syrop powinien być zużyty w tym samym sezonie pasiecznym. Soki przewidziane do wykorzystania w terminie późniejszym należy poddać dodatkowej sterylizacji w temperaturze 800C trwającej l godzinę. Aby z tak zakonserwowanego soku otrzymać 100 kilogramów pożywki, należy zmieszać 36 kg (26,4 l) soku, 42 kg cukru i 22 l wody. Mieszaninę tę należy podgrzać aż do otrzymania jednorodnej, płynnej pożywki o łącznej objętości 73,6 l. Można ją przetrzymać w polietylenowych beczkach dopuszczonych do kontaktu z produktami spożywczymi lub metalowych bańkach, jakie stosujemy do przechowywania miodów.
Pożywkę z soku pokrzywy charakteryzuje ta nieprzyjemna właściwość, że ma ona ciemnozielone zabarwienie i pozostawia ciemne plamy na powierzchni naczyń bezpośrednio stykających się z nią. Można temu przeciwdziałać, wkładając do wnętrza beczek czy baniek foliowe worki z tworzyw sztucznych dopuszczonych do kontaktu z żywnością. Takie worki po opróżnieniu pojemników z pożywek usuwa się, a wnętrza beczek pozostają czyste i niezabarwione.
Ze 100 kilogramów pożywki podanej dwóm rodzinom pszczelim można otrzymać około 40 kilogramów ziołomiodu. Będzie on zawsze mieszaniną przerobionej pożywki, a więc ziołomiodu, i miodu naturalnego (nektarowego lub spadziowego) zebranego przez pszczoły lotne z roślin rosnących w pobliżu pasieki. Im mniej będzie w okolicy takich źródeł nektaru i spadzi, tym czystszy będzie wyprodukowany ziołomiód.
Nie wszyscy pszczelarze wiedzą o tym, że w ulach najszybciej dojrzewają miody wytwarzane z nakropów zawierających 40-42% stężenia cukrów, wtedy bowiem najszybciej przebiegają procesy enzymatycznego rozkładu wielocukrów na cukry prostsze. Dlatego pożywkę ziołomiodową zawierającą 66% sacharozy wlewamy do podkarmiaczek po rozcieńczeniu wodą w stosunku objętościowym 2:1. Słoiki napełniamy pożywką do 2/3 ich pojemności, dopełniamy wodą, dokładnie mieszamy, zamykamy nakrętkami, przewracamy do góry dnem i wstawiamy w gniazda płyty podkarmiaczkowej. Jeśli w słoikach nie tworzą się bańki powietrza oznacza to, że układ jest szczelny i sprawny.
Do produkcji ziołomiodów ze względów konstrukcyjnych i użytkowych szczególnie przydatne są styropianowe ule wielokorpusowe firmy "Łysoń".Z oferowanego przez firmę zestawu podkarmiaczek preferuję słoikowe, wkładane do gniazd po- podkarmiaczek preferuję słoikowe, wkładane do gniazd powałek posiadających 5 otworów. Wstawiane w nie szklane słoiki są bowiem łatwe do mycia, utrzymania i kontrolowania stanu czystości oraz wygodne w ocenianiu szybkości pobierania pożywek przez pszczoły.
POŻYWKA WYKONANA
Z NAPARU Z SOKU
wapń (Ca) nie badano 97,67
magnez (Mg) 1,36 42,97
cynk (Zn) 1,2 1,55
miedź (Cu) 0,45 0,4
żelazo (Fe) 0,15 8,9
Wytwarzania ziołomiodów zacząłem się uczyć w 1986 roku. Drewniano-styropianowe ule wielokorpusowe własnej konstrukcji, o ramce wielkopolskiej wyposażyłem w powałki posiadające po 9 otowrów. Zainstalowałem w nich pierścienie oraz sitko-pajączki (w katalogu numery 3050 i 3051) i w tak uzbrojone otwory powałek po każdorazowym karmieniu pożywką pszczół wstawiałem po 9 słoików o pojemności 0,9 l. Każdy zamykany był plastikową nakrętką, w której wykonano 12 lub 16 otworków o średnicy 2 mm. Przez te otwory pszczoły wybierały pożywkę.
Zastosowany system wypływu pożywki z dolnej strefy słoika nie przerywał procesu wybierania przez pszczoły pożywki nawet wtedy, gdy zaczynała ona fermentować i wydzielać niemiłe dla pszczół zapachy. Wydzielane gazy zbierały się bowiem nad cieczą, pod dnem słoika, nie odstraszając swym zapachem pracujących pszczół. Myślę, że w podobny sposób przebiegałoby karmienie pożywką poddaną w pojemniku wiaderkowym, jaki oferują obecnie producenci krajowi. Zaletą karmienia słoikowego jest to, że pożywka wypływa przez wiele otworów nakrętek słoików równomiernie rozstawionych na całej powierzchni powałki ula. Tego nie zapewnia podkarmiaczka wiaderkowa. Natomiast w podkarmiaczkach skrzynkowych przy fermentacji gazy wylatują do przestrzeni podkarmiaczki, przez którą wchodzą pszczoły w celu pobrania pożywki. To je odstrasza, ponadto utrzymanie higieny w drewnianej, zamkniętej przestrzeni skrzynkowego pojemnika nie jest łatwe.
Plastikowe nakrętki do słoików są wytwarzane z elastycznego, miękkiego polietylenu, gwarantującego szczelne przyleganie ich do krawędzi słoika. Otworki wylewowe należy wykonać samemu. Gdy zależy nam na szybkim skarmianiu pożywki, zwiększamy ilość otworków oraz ich średnicę. Podobnym systemem realizuję w swojej pasiece karmienie pobudzające do czerwienia jesiennego. Wstawiam do ula tylko 3 słoiki zalane syropem cukrowym, zamykając je nakrętkami tylko z czteroma otworkami. Zapewnia to podawanie karmy w małych ilościach i w dłuższym okresie, bo wydłuża się czas wybierania poddanej porcji syropu. Natomiast, gdy przechodzę już do jesiennego etapu karmienia zalewowego, zwiększam ilość słoików i zmieniam nakrętki na posiadające większą ilość otworków.
Przy produkcji ziołomiodów należy zawsze pamiętać, że ich bioaktywność chemiczna jest większa od obserwowanej u miodów. Dlatego nie wolno odbierać z miodni produktu niedojrzałego. Odbioru ziołomiodu dokonuję po tygodniu od zakończenia ostatniego karmienia, czyli wybrania przez pszczoły ostatniej porcji pożywki. Wybrany z ula ziołomiód zlewam w całości do jednego pojemnika i dokładnie mieszam. Po odstaniu klarującym produkt wolny już od drobin wosku i innych wtrąceń rozlewam do słoików i szczelnie zamykam. Przy produkcji ziołomiodów należy zawsze pamiętać, że ich bioaktywność chemiczna jest większa od obserwowanej u miodów. Dlatego nie wolno odbierać z miodni produktu niedojrzałego. Odbioru ziołomiodu dokonuję po tygodniu od zakończenia ostatniego karmienia, czyli wybrania przez pszczoły ostatniej porcji pożywki. Wybrany z ula ziołomiód zlewam w całości do jednego pojemnika i dokładnie mieszam. Po odstaniu klarującym produkt wolny już od drobin wosku i innych wtrąceń rozlewam do słoików i szczelnie zamykam.
Przy wytwarzaniu ziołomiodów w każdej nietypowej sytuacji należy myśleć krytycznie oraz dokładnie analizować i właściwie oceniać zaobserwowane zjawiska. Jeśli na przykład na początku podawania pożywki jej tempo przerabiania jest małe, może to świadczyć, że pszczoły nie akceptują jej. Pożywka może im się wydawać zbyt esencjonalna. Wtedy robimy próbę rozcieńczenia jej wodą i obserwujemy dalsze zachowanie się pszczół. Niedomyte naczynia podkarmiaczkowe lub pojemniki mogą być źródłami wprowadzenia do pożywki obcych zapachów działających jak repelenty. To odstrasza pszczoły. Gdy powolne wybieranie pożywki pojawia się w końcowym etapie wytwarzania ziołomiodu należy sprawdzić, czy w miodni są jeszcze plastry z niezapełnioną ziołomiodem woszczyną. Gdy pszczoły wolno sklepią napełnione już ramki warto sprawdzić i poprawić wentylację ula lub wybrać plastry niedosklepione, a w ich miejsce wstawić ramki z woszczyną odbudowaną, ale jeszcze wolną od miodu.
Może się zdarzyć, że pożywkę pokrzywową musimy przygotować nie wiosną, lecz latem, już po przekwitnięciu pokrzyw. Szukamy wtedy miejsca, gdzie rosną dorodne pokrzywy, następnie ścinamy przekwitnięte pędy i czekamy aż odrosną nowe. Wtedy kosimy je i pozyskujemy sok wcześniej opisanym sposobem, ale zmieniamy końcowe czynności przygotowania pożywki.
Po odciśnięciu soku nie konserwujemy go cukrem, lecz sporządzamy pożywkę według następującej receptury:
12 l soku mieszamy z 66 kg cukru i 22 l wody
Do 40-litrowego garnka wlewamy wodę i, podgrzewając ją, doprowadzamy do wrzenia.
Wrzucamy do niej wszystkie wytłoki uzyskane z papki użytej do wyciśnięcia 12 l soku.
Rozdrabniamy je i mieszamy, ciągle podgrzewając, aż do powtórnego zagotowania się wody. Następnie przykrywamy garnek pokrywą, otulamy kocami lub poduszkami i pozostawiamy aż do ostygnięcia. Uzyskany z wytłoków napar odcedzamy na gęstym sicie, mokre wytłoki powtórnie wyciskamy, a uzyskany płyn wykorzystujemy do sporządzenia pożywki. Ubytki naparu uzupełniamy wodą w takiej ilości, by otrzymać 22 litry cieczy, niezbędne do sporządzenia pożywki. Wykonujemy ją mieszając ze sobą wszystkie składniki podane w recepturze, pamiętając, by przy podgrzewaniu na płycie kuchenki uzyskać całkowite rozpuszczenie się cukru. Uzyskaną pożywkę składujemy w beczkach lub innych pojemnikach.
Pierwsze ziołomiody w Polsce były wytwarzane przez pszczelarzy współpracujących z firmą "Marbet", a później ze Zrzeszeniem Pszczelarzy "Apipol" w Krakowie. Otrzymywali oni pożywki przygotowywane z ekstraktu pokrzyw suchych. Po ich przerobieniu przez pszczoły ziołomiód dostarczali zleceniodawcy, który konfekcjonował go i sprzedawał odbiorcom - hurtowniom i sklepom. Ponieważ ciekawiło mnie, który ziołomiód ma lepsze właściwości lecznicze - uzyskany z naparu pokrzyw wysuszonych czy ze świeżego soku, poddałem badaniom laboratoryjnym ziołomiód uzyskany opisanym w artykule sposobem, a otrzymane wyniki porównałem z badaniami ziołomiodu apipolowskiego. Są one zestawione w tabeli.
W badaniach ziołomiodu apipolowskiego nie określono zawartości wapnia, mimo że jest on głównym mikroelementem tego produktu. Pozostałe mikroelementy, z wyjątkiem miedzi, miały wskaźniki wyższe, szczególnie magnez i żelazo. Wniosek nasuwał się jeden - pożywki ze świeżych soków dają produkty lepsze. Takich badań powinno być więcej, a pomiary powinno się wykonywać na tej samej aparaturze i na pokrzywie pozyskanej z tego samego terenu.
W Warszawie już od 45 lat działa Dyskusyjny Klub Pszczelarzy, który między innymi zorganizował grupę pszczelarzy zainteresowanych produkcją ziołomiodów i miodów owocowych najwyższej jakości. Chcemy zająć się takimi badaniami, by wypracować najlepsze technologie wyrobu ziołomiodów. Zapraszamy do współpracy wszystkich pszczelarze o podobnych zainteresowaniach. W „Kalendarzach Pszczelarskich” Bartnika Sądeckiego znajdziecie koledzy adresy kontaktowe.
Dr inż. Janusz Czaplicki
prezez Dyskusyjnego Klubu Pszczelarzy Warszawskich
