czwartek

Pierzga

Mgr EMILIA BARTOSIUK, prof. dr hab. n. farm. MARIA H. BORAWSKA
Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Euroregionalne Centrum Farmacji

Skład chemiczny i właściwości antybakteryjne oraz przeciwnowotworowe pierzgi

Pierzga jest naturalnym produktem pszczelim, przy czym surowcem do jej wytworzenia jest pyłek kwiatowy.
Pyłek kwiatowy powstały w pylnikach roślin nasiennych w postaci ziarenek zbierany jest przez pszczoły zbieraczki.Zmieszany z niewielką ilością wydzieliny gruczołów ślinowych lub nektaru zostaje przeniesiony do ula.Transport odbywa się w specjalnych koszyczkach zlokalizowanych na zewnętrznych stronach goleni
trzeciej pary odnóży.Pszczoły obecne w ulu przejmują uprzednio przygotowany pyłek kwiatowy
w formie obnóży pyłkowych od pszczół zbieraczek i dokładnie układają go w komórkach plastra.
Zmagazynowany pyłek zostaje zwilżony śliną z miodem, rozdrabniany i ubijany warstwami.Górna warstwa powlekana jest odrobiną miodu oraz wosku.Mieszanina ta w warunkach beztlenowych podlega fermentacji mlekowej,która prowadzi do powstania pierzgi.Kwas mlekowy powstały podczas fermentacji beztlenowej w ilości 3-3,5% konserwuje przefermentowany pyłek czyli pierzgę. Kwas mlekowy zabezpiecza produkt przed zepsuciem.



Pyłek kwiatowy stanowi wartościowy produkt roślinny ze względu na zróżnicowany skład substancji biologicznie czynnych.Pod względem chemicznym można je zaklasyfikować jako: białka, węglowodany,
lipidy, składniki mineralne i witaminy. Zawartość wody w świeżym pyłku waha się w granicach 20-30%.
Najważniejszą grupę chemiczną omawianego produktu stanowią białka obecne w ilości 10-40%.
W białkach tych znajduje się 25 aminokwasów, wśród których można wyróżnić aminokwasy egzogenne takie jak: metionina, lizyna, treonina, histydyna, leucyna, izoleucyna, walina, fenyloalanina i tryptofan.
Wśród kwasów nukleinowych przeważa kwas rybonukleinowy. Zawartość węglowodanów szacuje się na 13-55%, wśród nich dominują cukry proste – fruktoza i glukoza. Frakcja tłuszczowa stanowiąca 1-20%
reprezentowana jest zarówno przez kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone, jak i fosfolipidy czy fitosterole.Wśród zidentyfikowanych 9-31 kwasów tłuszczowych do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) należą: linolowy, g-linolenowy, arachidowy. Obecny w pierzdze kwas a-linolenowy (ALK) jest substratem do syntezy jakże ważnych kwasów – eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA).Należy wspomnieć, iż w pierzdze jest niewielka ilość kwasów omega-6 hamujących powyższą syntezę.Z substancji lipidowych warto zwrócić uwagę na b-sitosterol wpływający na zmniejszenie wchłaniania cholesterolu w jelitach.Kolejną grupą związków czynnych biologicznie są polifenole obecne w ilości około 1,6%. Należą do nich: flawonoidy, leukotrieny, katechiny i kwasy fenolowe. Flawonoidy reprezentowane są głównie przez pochodne glukozydowe kemferolu, izoramnetyny i kwercetyny. Do fenolokwasów zalicza się przede wszystkim kwas chlorogenowy.Cennymi substancjami pod względem odżywczym są witaminy i biopierwiastki.Pyłek jest dobrym źródłem witamin zarówno rozpuszczalnych w wodzie, jak i w tłuszczach.Do pierwszej grupy witamin zalicza się witaminę C, której zawartość może sięgać do 300 mg/100 g, witaminy z grupy B – B1, B2, B6, kwas nikotynowy, kwas pantotenowy, kwas foliowy, biotyna oraz rutyna i inozytol.Pyłek odznacza się wysoką zawartością takich witamin jak A i E – rozpuszczalnych w tłuszczach,gdzie ilość prowitaminy A może wynosić 200 mg/100 g. Biopierwiastki są obecne w tym produkcie pszczelim w średniej ilości, to jest około 1,6%. Wśród makroelementów najwięcej jest potasu, magnezu, wapnia i sodu.Do mikroelementów należą: miedź, cynk, chrom, mangan, molibden, kobalt, krzem, selen, żelazo.Kolejną grupą związków są związki triterpenowe – kwas oleanolowy i jego izomer kwas b-ursolowy oraz betulina.Badania ostatnich lat wykazały, że kwasy te (a także wiele ich pochodnych) zapobiegają tworzeniu raka,różnicowaniu komórek nowotworowych, angiogenezie, czyli tworzeniu nowych naczyń krwionośnych,co ma istotne znaczenie w przebiegu procesów nowotworowych oraz wykazują aktywność antymutagenną.Pyłek charakteryzuje również obecność enzymów, hormonów czy olejków eterycznych.Pierzga jako pyłek ulegający zakonserwowaniu w trakcie fermentacji mlekowej, różni się składem od świeżego pyłku.W wyniku tego procesu, wywołanego przez pałeczki Lactobacillus, następuje wzrost zawartości cukrów prostychi kwasu mlekowego, ale nie dochodzi do rozwoju procesów gnilnych. W procesie fermentacji białko częściowo ulega rozkładowi do peptydów i aminokwasów. Skutkuje to wzrostem udziału tych związków o około 20% oraz zmianą w składzie ilościowym aminokwasów. Zmiany powstałe podczas fermentacji przyczyniają się do lepszej przyswajalności pierzgi przez organizm.Natomiast wzbogacenie pierzgi przez pszczoły
poprzez dodanie enzymów trawiennych, kwasów organicznych, substancji antybiotycznych czy miodu
podwyższa wartość odżywczą omawianego produktu pszczelego.Pierzga należy do najstarszych suplementów diety. Ze względu na posiadane właściwości odżywcze bywa określana jako „krynica młodości" czy „pokarm boski".Wpływa na wydolność fizyczną poprzez wpływ na wchłanianie tlenu przez tkanki czy zwiększanie masy tkanek mięśniowych.Właściwości biologiczne pierzgi, zbliżone do pyłku kwiatowego, to głównie właściwości odżywcze,antybiotyczne i immunostymulujące. Natomiast oddziaływanie lecznicze pierzgi,przeważnie jako możliwość wspomagania terapii podstawowej, wykorzystuje się w takich schorzeniach jak: przewlekłe zapalenie wątroby, przewlekłe zapalenie migdałków, schorzenia kardiologiczne,niedokrwistość z niedoboru żelaza.Wyizolowane z pierzgi od pszczół Apis mellifera bakterie Enterococcus avium produkują termoodporną substancję o charakterze białkowym – bakteriocynę, która może mieć, w zależności od szczepu,hamujący wpływ na wzrost bakterii Gram-dodatnich z rodzaju Listeria bez wpływu na bakterie Gram-ujemne.
Badania antybakteryjnej aktywności pierzgi różnego pochodzenia przeciw bakteriom Staphylococcus aureus
i Staphylococcus epidermidis nie wykazały zależności pomiędzy antybakteryjnymi właściwościami pierzgi
a tworzeniem nadtlenku wodoru o działaniu antybakteryjnym. Natomiast stwierdzono,
że ekstrakty pierzgi wykazywały zdolność do wymiatania wolnych rodników,
wynosząca od 72-94% i 71-92% odpowiednio w systemie reakcji ABTS˙+ oraz DPPH˙.
W badaniach własnych Zakładu Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku*
ocenialiśmy wpływ etanolowego ekstraktu pierzgi na ludzkie komórki glejaka wielopostaciowego linii U-87 MG.
Badania zostały przeprowadzone w związku z niewielką efektywnością leczenia glejaków,
bowiem średnie przeżycie chorych wynosi zaledwie 9-12 miesięcy przy częstości
występowania 2-4 przypadków na 100 000 ludności. Współczesne standardy leczenia
obejmują leczenie chirurgiczne uzupełnione radioterapią i chemioterapią.
Leczenie pacjentów oparte na stosowaniu najnowszych chemioterapeutyków, w tym temolozomidu,
prowadzi do wielu powikłań i jest nieskuteczne. Zatem, poszukiwane są inne naturalne substancje,
które mogłyby być stosowane zarówno w chemoprewencji, jak również w terapii już istniejących nowotworów.
Chemoprewencja polega na stosowaniu naturalnych lub syntetycznych substancji
chemicznych w celu zapobiegania, zahamowania lub odwrócenia transformacji nowotworowej tkanki.
Przeprowadzone badania wykazały hamujący wpływ etanolowego ekstraktu pierzgi (około 51%)
na wzrost linii komórkowej glejaka wielopostaciowego, zależny od czasu jego stosowania.
Związkami zidentyfikowanymi w pierzdze, które wykazują działanie przeciwnowotworowe,
poza właściwościami antyoksydacyjnymi, są: kwas kawowy, chryzyna, kwercetyna, kemferol.
Pszczoły pozyskują te związki z pączków brzozy brodawkowatej czy topoli. Wobec tego,
masowe wycinanie tych drzew może spowodować utratę działania przeciwnowotworowego naszych produktów pszczelich.
Poza tym, na rozwój glejaka mózgu mają także wpływ nienasycone kwasy tłuszczowe:
kwas linolowy oraz sprzężone dieny kwasu linolowego – CLA.
Innymi związkami, które mogą występować w pierzdze i wykazują aktywności antymutagenne,
antyoksydacyjne i cytotoksyczne – zapobiegając powstawaniu raka, proliferacji
i różnicowaniu komórek zezłośliwionych oraz angiogenezie, są także triterpenowe kwasy jak oleanolowy
i ursolowy oraz takie związki jak kwas linolowy, kemferol czy apigenina.
Pierzga ze względu na bogaty skład chemiczny oraz właściwości lecznicze może być zaliczana
do najcenniejszych produktów pszczelich i odgrywać istotną rolę w apiterapii.
Jednak dopiero badania in vivo – po bezpośrednim podawaniu preparatów pierzgi do organizmu,
mogą w pełni potwierdzić jej efekty lecznicze, np. antynowotworowe.

*Praca zrealizowana w ramach przyznanego grantu Ministerstwa Zdrowia nr N N405 625438.