środa

Jad Pszczeli

Miesięcznik "Pszczelarstwo" - 3/2002 rok str.8
Dr.med.Jerzy Gala


Jad pszczeli bardzo przypomina składem chemicznym i działaniem jad żmii.Jest to wydzielina gruczołów jadowych robotnic i matek pszczoły miodnej.Aktywność jadu rośnie od drugiego do piętnastego dnia życia pszczoły miodnej, a następnie od szesnastego do dwudziestego dnia stopniowo maleje,by po tym czasie zaniknąć.

Jad jest bezbarwnym płynem o piekąco-miodowym zapachu.Na powietrzu szybko wysycha ,twardnieje i staje się przezroczysty.Dobrze rozpuszcza się w wodzie i kwasach, a nie rozpuszcza się w alkoholu.W stanie suchym bez dostępu światła i wilgoci może być przechowywany w temperaturze otoczenia przez kilka miesięcy.Optymalna temperaturą  przechowywania  jest -15 do 2 st.C.Po zamrożeniu znacznie dłużej zachowuje swoją wartość.Największą trwałość ma w postaci liofilizowanej.Pod wpływem promieni słonecznych i w temperaturze powyżej 40 st.C szybko ulega rozkładowi.Aktywność biologiczną jadu wyraża się w mikrogramach suchego produktu,a jedna międzynarodowa jednostka jadu pszczelego odpowiada 10 mikrogramów tego produktu.Jad pszczeli wykazuje działanie hemolityczne w stosunku do krwinek czerwonych, powodując ich niszczenie.Jad gromadzony jest w zbiorniczku błoniastym znajdującym się na odwłoku pszczoły, u nasady aparatu obronnego - żądła.Jest on wytworzony przez dwa gruczoły: większy - produkujący właściwy jad o odczynie kwaśnym i mniejszy - produkujący substancję o odczynie zasadowym,służącą do zwilżania aparatu żądłowego i neutralizacji resztek jadu.Zbiorniczek jadowy otwiera się do kanału sztyletów żądła i w momencie jego wbijania jad wpływa do ranki w skórze.Po wbiciu żądła w skórę pszczoła nie może już go wyciągnąć, urywa go wraz z całym aparatem żądłowym, sama przy tym ginąc.Dlatego w prewencyjnym  postępowaniu przy przypadkowym użądleniach ważne  jest usuwanie z ranki na skórze aparatu żądłowego przez zeskrobanie go paznokciem lub scyzorykiem , aby nie wcisnąć całej zawartości woreczka jadowego do ranki, co może nastąpić przy ucisku żądła palcami.W woreczku jadowym jest średnio 0,3 mg jadu, a pszczoła przy użądleniu wprowadza do ranki około 0,012 mg, co odpowiada 1 międzynarodowej jednostce jadu pszczelego, czyli 10 mikrogramów suchego produktu.
Pszczoły wiosną produkują więcej jadu niż latem i jesienią,a najbardziej agresywne są jesienią.Jad jest środkiem obronnym pszczoły i służy jej do walki z wrogiem, a także wykorzystywany jest przez matkę pszczelą do zabijania konkurentek.Interesujące jest, że do najbardziej uczulonych na jad należą same pszczoły, a najbardziej wrażliwe na użądlenia są konie,psy,gęsi,kury i gołębie.Sobole,tchórze syberyjskie,szczury i jeże są natomiast niewrażliwe na jad.Produkcja jadu przez pszczoły zależy w dużym stopniu od ilości spożywanych przez nie substancji białkowych, a więc pyłku kwiatowego i pierzgi, które wzmagają aktywność gruczołów jadowych.
Jad pszczeli wzmaga działanie streptomycyny i biomycyny oraz sulfonamidów, a osłabia penicyliny i wykazuje działanie ochronne przed promieniowaniem jonizującym.

Ogólnie przyjmuje się, że jad pszczeli wykazuje działania:
- przeciwbakteryjne,
- przeciwgrzybiczne,
- przeciwzapalne,
- przeciwbólowe,
- przeciwmiażdżycowe,
- przeciwkrzepliwe,
- hypotoniczne (obniżające ciśnienie tętnicze krwi)
- alergizujące.

Właściwości jadu pszczelego są szansą w leczeniu wielu schorzeń, ale stanowią też zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia człowieka.Najpierw przedstawię walory terapeutyczne jadu pszczelego, a następnie omówię zagrożenia i sposoby medycznego im zapobiegania.

Po wykonaniu badań i prób pozwalających na rozpoczęcie kuracji jad pszczeli może być stosowany w leczeniu następujących schorzeń:

1.Choroby reumatoidalne:
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- choroba zwyrodnienia stawów kolanowych,barkowych,
- łokieć tenisisty,
- zespół bolących palców.

2.Migreny.

3.Choroby obwodowego układu nerwowego:
- rwa kulszowa,
- zapalenie korzonków nerwowych,
- dyskopatia,
- lumbago,
- nerwobóle,
- zapalenie nerwów obwodowych,
- porażenie nerwu trójdzielnego.

4.Choroby układu mięśniowego:
- gościec mięśniowy,
- zapalenie mięśni,
- bóle mięśniowe,
- zapalenie kaletek maziowych,
- zapalenie pochewek ścięgien.

5.Choroby skóry:
- łuszczyca,
- egzemy,
- troficzne zaburzenia skóry,
- trudno gojące się rany,
- blizny,
- odmrożenia.

6.Choroby jamy ustnej:
- zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i języka,
- paradontoza.

7.Choroby alergiczne:
- astma oskrzelowa atopowa,
- pokrzywka,
- pyłkowica.

8.Choroby mięśnia sercowego:
- reumatyczne zapalenie mięśnia sercowego.

9.Choroby naczyń:
- zakrzepowe zapalenie żył,
- zapalenie tętnic,
- miażdżyca tętnic kończyn dolnych,
- choroba Buergera,
- nadciśnienie I/II

10.Choroby ginekologiczne:
- zapalenie błony śluzowej macicy,przymacicza,
- zapalenie przydatków,
- torbiele jajników.

11.Choroby układu moczowego:
- zapalenie pęcherza moczowego.

Jad pszczeli może być stosowany w leczeniu metodą bezpośrednią,polegającą na żądleniu przez pszczoły określonych miejsc organizmu pacjenta, lub pośrednią:

- podskórne podawanie jadu za pomocą elektroforezy,
- fonoforezy,
- akupunktury,
- chemoakumunktury,
- inhalacji,
- nacierań skóry preparatami z jadem.

Bardzo długą tradycję ma leczenie jadem pszczelim w Rosji,a kroniki podają o jego stosowaniu w leczeniu cara Iwana Groźnego.Również w starożytnym Egipcie w dolegliwościach reumatycznych układu oddechowego stosowano herbatkę parzoną na utartych na proszek pszczołach.

Przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu jadu pszczelego w leczeniu należy pamiętać, że jest to środek silnie i szybko działający, a u osób nadwrażliwych działający nawet gwałtownie,prowadząc do stanu zagrożenia życia.

Dlatego istnieją przeciwwskazania do stosowania jadu pszczelego w następujących przypadkach:

- uczulenia na jad,
- choroby psychiczne,
- zaawansowane choroby serca (z wyjątkiem reumatycznego zapalenia mięśnia sercowego)
- ostra choroba reumatyczna,
- gruźlica płuc,
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
- żółtaczka,
- cukrzyca,
- choroba nerek z krwiomoczem,
- choroby krwi,
- ostre choroby zakaźne,
- nowotwory złośliwe,
- przypadki zakwalifikowane do leczenia operacyjnego,
- dzieci do lat 5
- dorośli powyżej 70 lat,
- ciąża i okres miesiączki kobiety.

W przypadkach użądlenia człowieka przez pszczoły zawsze mamy do czynienia z miejscową reakcją organizmu,a czasem może dojść również do reakcji ogólnej.Jad działa przede wszystkim w miejscu użądlenia i pod jego wpływem następuje odczyn miejscowy, który charakteryzuje się zaczerwieniem skóry, podwyższoną jej ciepłotą, obrzękiem, bólem i swędzeniem.Miejsce użądlenia należy zdezynfekować wodą utlenioną, a następnie zrobić okład z lodu,sody oczyszczonej czy roztworu amoniaku w zależności od tego czym dysponujemy.Możemy również rankę po użądleniu natrzeć pokrojoną cebulą, oczyszczonym korzeniem pietruszki, rabarbarem. Stosuje się również natarcie mydłem.Następnie na rankę należy założyć jałowy opatrunek w celu zapobieżenia ropnej infekcji ranki.Szczególnie niebezpieczne są pojedyncze użądlenia w jamie ustnej w nasadę języka,podniebienie, w tylną ścianę gardła, w górnych drogach oddechowych, w szyję czy gałkę oczną.W wyniku obrzęku w miejscu użądlenia może dojść do zgonu z powodu uduszenia.W przypadkach tych podajemy dożylnie hydrokortizon,wapno i preparaty przeciwhistaminowe zapewniając jak najszybciej kwalifikowaną pomoc medyczną.Obrzęk gałki ocznej możemy łagodzić okładami z ziół, np.hyzopu lekarskiego, ogórecznika lekarskiego czy kwiatu słonecznika zwyczajnego.Można też okładać oko surowymi liśćmi rojnika murowego.

Znacznie bardziej niebezpieczne są użądlenia wielokrotne,masowe.Dla zdrowego człowieka dawką śmiertelną jadu jest użądlenie go przez 500 pszczół.W przypadku zaistnienia masowego ataku pszczół należy przede wszystkim chronić twarz i kryć się w wodzie lub ciemnym pomieszczeniu, z którego pszczoły wylatują do światła.Już ludowe porzekadło ostrzega przed żądleniem w twarz,"bo kto w ulu dmuchnie,temu gęba spuchnie".
Szczególnym  rodzajem negatywnego działania jadu pszczelego są przypadki użądlenia osób nadwrażliwych na jego składniki.
U tych osób nawet pojedyncze użądlenia mogą prowadzić do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego i możliwości zgonu.Ta gwałtowna reakcja związana jest z nadwrażliwością człowieka i najczęściej uwarunkowana jest genetycznie.Polega to na obecności w jego organizmie odpowiednich przeciwciał z grupy (IgE) wiążących  się z odpowiednimi składnikami jadu pszczelego i wywołujących wstrząs anafilaktyczny.

W USA stwierdza się rocznie 40-50 przypadków kończących się śmiercią.
Wstrząsowi anafilaktycznemu towarzyszą następujące objawy:

- nudności,
- wymioty,
- zblednięcie skóry,
- spadek ciśnienia tętniczego krwi,
- zaburzenia krążenia i oddychania,
- przyspieszenie tętna,
- utrata przytomności.

Objawom tym może również towarzyszyć:
- kurcz oskrzeli,
- obrzęk twarzy i głośni,
- sinica,
- a na końcu zapaść kończąca się ZGONEM.

W tych przypadkach konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarska i podanie hydrokortizonu,wapna,leków przeciwhistaminowych,adrenaliny.
Niekiedy osoby bardzo wrażliwe na jad pszczeli można odczulić,ale zawsze pod nadzorem lekarza w poradni alergologicznej.

Jad pszczeli stanowi dla człowieka wielką szansę,ale i zagrożenie życia.
We wszystkich przypadkach podejrzanych o istnienie nadwrażliwości należy nie zwlekać z udaniem się do lekarza alergologa w celu wyjaśnienia problemu i podjęcia działań zaradczych.
Obecnie szansa jaką daje JAD PSZCZELI, może być zbawienna dla ludzi dotkniętych AIDS.